«Δεν αντέχω χωρίς σεξ!»
Απόψεις και δηλώσεις για την ανάγκη για σεξ ακούγονται καθημερινά: «Δεν αντέχω πάνω από μία εβδομάδα χωρίς σεξ!» ή «Όσο κάνω σεξ, τόσο περισσότερο θέλω!». Δηλώσεις που, άλλες φορές, αντιπροσωπεύουν μία πραγματική ψυχοσωματική κατάσταση και άλλες φορές, απλά, μεταφέρουν μία υπερβολή για τη σεξουαλική δραστηριότητα. Γιατί, σίγουρα, όταν κάποιος δηλώνει ότι κάνει ή θέλει συνεχώς σεξ, γίνεται επίκεντρο του ενδιαφέροντος, προκαλώντας μία υποσυνείδητη φαντασίωση στους «ακροατές» και ενδεχόμενους «εραστές».
Ανεξάρτητα, όμως, από το κίνητρο για τις σεξουαλικές δηλώσεις, υπάρχει μία σημαντική ερευνητική διάσταση για το πού μπορεί να φτάνει η σεξουαλική δραστηριότητα. Στην ψυχολογική έρευνα, ακόμα διευκρινίζουμε το σημείο που κάποιος θεωρείται σεξουαλικά εξαρτημένος. Ας δούμε όμως αυτό το θέμα από την αρχή. Είναι δυνατόν να εξαρτηθεί κάποιος από το σεξ; Και μέχρι πού μπορεί να φτάσει η αναζήτηση του σεξ χωρίς όρια;
Τι εννοεί ο κόσμος (συλλογική συνείδηση) όταν μιλάει για τη σεξουαλική εξάρτηση;
Όταν κάποιος λέει ότι δεν αντέχει χωρίς σεξ, τελικά τι ακριβώς δεν αντέχει; Αναφέρεται σε κάτι θετικό ή αρνητικό για τη ζωή του; Γιατί το «σεξ» ως έννοια είναι θετικά φορτισμένο, αλλά η «εξάρτηση» είναι κάτι που ταλαιπωρεί στην καθημερινότητα. Η σεξουαλική πράξη είναι η κορύφωση της ανθρώπινης απόλαυσης και συνδυάζεται με θετικές σκέψεις, ενέργεια και έμπνευση. Αντιθέτως, η έννοια της εξάρτησης, όπως τη γνωρίζουμε από το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τη νικοτίνη ή το τζόγο, συνδυάζεται με κάτι που επηρεάζει αρνητικά τη ζωή του ατόμου, αλλά και τους υπόλοιπους γύρω του. Όταν ο κόσμος, λοιπόν, αναφέρεται στη σεξουαλική εξάρτηση, συνήθως, παραπέμπει μόνο στη θετική της πλευρά. Δηλαδή, την συνδυάζει με το πάθος για το «κυνήγι» του ερωτικού συντρόφου (φλερτ) και την «εξερεύνηση» του νέου σώματος (από τα προκαταρκτικά μέχρι το τέλος της σεξουαλικής πράξης).
Μήπως στην ψυχολογία, η σεξουαλική εξάρτηση δεν είναι αυτό που νομίζει ο κόσμος;
Για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο «εξάρτηση» στην ψυχολογία, πρέπει να συμπεριλάβουμε όλα τα χαρακτηριστικά συμπτώματα που παρατηρούνται και στις άλλες εξαρτήσεις. Και σίγουρα, δεν είναι μόνο το κυνήγι της απόλαυσης που οδηγεί σε μία τέτοια διάγνωση. Γι’ αυτό, είναι πολύ σημαντικό να δούμε μαζί τα κύρια (όχι όλα) χαρακτηριστικά συμπτώματα που εμφανίζει η εξάρτηση:
• Εθισμός: συνεχής αύξηση της σεξουαλικής δραστηριότητας για να επιτυγχάνεται η απόλαυση.
• Συμπτώματα απεξάρτησης: βιολογικές και ψυχολογικές διαταραχές σε περιπτώσεις αποχής, που οδηγούν το άτομο να αναζητά έντονα τη σεξουαλική πράξη για να «ανακουφιστεί».
• Προσπάθεια ελέγχου: επαναλαμβανόμενες προσπάθειες «μείωσης» ή «ελέγχου» της σεξουαλικής αναζήτησης.
• Ιεροτελεστία: ιδιαίτερη ενασχόληση με τα «σχέδια» για την επόμενη σεξουαλική αναζήτηση και την προετοιμασία της.
• Αλλαγή συμπεριφοράς: αποκοπή από κοινωνικές, επαγγελματικές ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες λόγω της σεξουαλικής ενασχόλησης.
Τελικά, μπορεί κάποιος να εξαρτηθεί σεξουαλικά;
Η απάντηση είναι ναι. Όταν όλα τα παραπάνω συμπτώματα παρατηρούνται για τουλάχιστον ένα χρόνο, τότε μπορούμε να μιλάμε για σεξουαλική εξάρτηση. Δηλαδή να πιστεύουμε πως πραγματικά κάποιος... «δεν αντέχει χωρίς σεξ» και δεν αποτελεί απλά μία προκλητική συμπεριφορά της προσωπικότητάς του! Στην περίπτωση αυτή, η σεξουαλική αναζήτηση γίνεται τόσο έντονη, που επηρεάζει την καθημερινή συμπεριφορά του ατόμου και τις επιλογές του. Όλα αρχίζουν να θυσιάζονται στο βωμό της εξάρτησης. Αυτό που παρατηρείται, δηλαδή, και σε όλες τις άλλες εξαρτήσεις όπως το αλκοόλ, τις ναρκωτικές ουσίες, τη νικοτίνη και το τζόγο. Αλλάζουν οι έξοδοι, οι παρέες, η επιλογή των δραστηριοτήτων. Τα πάντα γίνονται ένας κόσμος που ξεκινά από τη σεξουαλική φαντασίωση και καταλήγει στο δίχως όρους ή ηθικούς φραγμούς κυνήγι της ικανοποίησης.
Γιατί μερικοί άνθρωποι είναι σεξουαλικά εξαρτημένοι;
Η επιβεβαίωση που κερδίζεται μέσα από τη σεξουαλική πράξη είναι από τους πιο σημαντικούς λόγους που οδηγούν σε εξάρτηση. Όμως, πρόκειται για μία επιβεβαίωση χωρίς ακριβές ψυχολογικό αντίκρυσμα! Ο εξαρτημένος σεξουαλικά «χρησιμοποιεί» το σεξ για να ξεφύγει από κάποιο άλλο βαθύτερο ζήτημα που θα έπρεπε να λύσει και συνήθως του διαφεύγει ή αποφεύγει να αποδεχτεί. Μία φοβία, μία αποτυχία, μία τραυματική εμπειρία, ένα συναισθηματικό κενό, η έλλειψη αυτοπεποίθησης ή αποδοχής από συγκεκριμένους ανθρώπους είναι μερικές από τις βαθύτερες αιτίες που μπορεί να κρύβονται πίσω από μία εξάρτηση. Γενικότερα, σε κάθε εξάρτηση κρύβεται μία ισορροπία μεταξύ του Τριπτύχου: της Σκέψης, του Σώματος και του Συναισθήματος.
Παράδειγμα Τριπτύχου σε μία υποθετική στιγμή αργά το απόγευμα, δύο εργαζόμενων ατόμων, χωρίς σχέση, με ίδια περίπου προδιάθεση από την ημέρα τους.
Σκέψη: Απόψε, δεν έχω τι να κάνω ακριβώς και έχω κουραστεί από τη δουλειά.
Σώμα: Ούτε κρύο, ούτε ζέστη. Λίγο αίσθηση κούρασης και βαρεμάρας.
Συναίσθημα: Δεν έχω κίνητρο. Νιώθω κενό. Ίσως και λίγο θυμωμένο.
1ο άτομο χωρίς σεξουαλική εξάρτηση:
Σε μία ισορροπία χωρίς εξάρτηση, η ενδοεπικοινωνία του Τριπτύχου οδηγεί σε μία πιθανή απόφαση:
• Να ξεκουραστώ.
• Να πάρω τηλέφωνο φίλους να βγω.
• Να δω μια ταινία (ακόμη και να αναπολήσω ένα παλιό συναίσθημα, επιτρέποντας στον εαυτό μου να στεναχωρηθώ ή να πονέσω επειδή μου λείπει).
2ο άτομο με σεξουαλική εξάρτηση:
Το άτομο αυτό, ενδέχεται να μην φτάσει σε αυτή τη συνειδητοποίηση του Τριπτύχου του! Μπορεί να είχε ήδη προβλέψει αυτό το κενό και να είχε ήδη κανονίσει μία πιθανή συνεύρεση. Μπορεί να μην άκουγε καθόλου την αλήθεια του Συναισθήματος που μπορεί να ήταν «κενό» για κάποιους πραγματικούς λόγους. Αντιθέτως, να γινόταν το συναισθηματικό κενό η δικαιολογημένη αιτία για τη σκέψη του να φτιάξει το επόμενο σενάριο σεξουαλικής δράσης.
Η Σκέψη θα κινητοποιούσε έτσι εκ νέου το Συναίσθημα με μία ένταση για την επιτυχία της βραδιάς. Ακόμη και αν το Σώμα έλεγε «είμαι κουρασμένο και νυστάζω», η αδυναμία συναισθηματικής αναγνώρισης και αποκωδικοποίησης, πάλι μπορεί να οδηγούσε στην του Τριπτύχου και το άτομο αυτό να έπρεπε να «λύσει» το εσωτερικό κενό με μία σεξουαλική πράξη.
Από τη στιγμή που κινητοποιείται η δράση της εξάρτησης, όλο το Τρίπτυχο μπαίνει στην ισορροπία της εξάρτησης. Ισορροπία που, για το άτομο αυτό, γίνεται εύκολα επαναλαμβανόμενη επειδή την στεφανώνει ένα σεβαστό διάστημα χρόνου μέχρι την πράξη, μέσα στο οποίο δεν αντιλαμβάνεται καμία πραγματική ανάγκη ούτε από τη Σκέψη, ούτε από το Σώμα, ούτε από το Συναίσθημα.
Το τρίπτυχο σε εξάρτηση θα έλεγε:
Σκέψη: Να πάρω τηλέφωνο κάποιο άτομο… που γνώρισα χθές ή μήπως να κρατηθώ σήμερα γιατί το έκανα και χθες και δεν είναι σωστό; Ή μήπως να μπω στην ιστοσελίδα γνωριμιών και να κάνω chat με κάποιο νέο άτομο… που κάτι μου έκανε από χθες;
Σώμα: Αρχίζω και ενεργοποιούμαι, έχω όρεξη.
Συναίσθημα: Θετικό, νιώθω ωραία που έχω κάτι να αναμένω… ένταση.
Εκεί που η Τρίπτυχη επικοινωνία αδυνατεί να φέρει ισορροπία και αίσθηση ευχαρίστησης, το Σώμα καταφεύγει στη σεξουαλική δραστηριότητα, που, σίγουρα, ανεβάζει και επιβεβαιώνει ένα μέρος του Τριπτύχου. Η εικόνα του εαυτού ταυτίζεται με τη σεξουαλική επιτυχία και τελικά κυνηγά μόνο αυτή. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, το άτομο μπορεί να τρέφει και έντονη μεγαλομανία. Τότε, η σεξουαλική κατάκτηση είναι σαν να τον «θεοποιεί», στα μάτια τα δικά του και των άλλων.
Κάνουν σχέσεις οι σεξουαλικά εξαρτημένοι;
Προσπαθούν. Όμως στη σχέση τους δεν καταλαβαίνουν ιδιαίτερα το νόημα της συναισθηματικής κάλυψης. Έτσι, γρήγορα ο σύντροφός τους νιώθει «παραμελημένος», ενώ οι ίδιοι ζουν περισσότερο με τις σεξουαλικές φαντασιώσεις τους και το ψέμα που προσπαθεί να καλύψει τις κρυφές αναζητήσεις τους. Αρκετά συχνά, καταλήγουν στο χωρισμό. Βέβαια, με την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη, καταφέρνουν να ξεπεράσουν την εξάρτηση και να επενδύσουν περισσότερο στο συναίσθημα από ότι στο κυνήγι της ηδονής.
Πότε η σεξουαλική εξάρτηση γίνεται επικίνδυνη;
Ο κίνδυνος στη σεξουαλική εξάρτηση δημιουργείται... από την ίδια την πρακτική του σεξ. Δηλαδή, η ασταμάτητη αναζήτηση και η προετοιμασία καταλαμβάνει πολύ χρόνο και μπορεί να μεταμορφώσει ολόκληρη τη ζωή του ατόμου. Μπορεί να οδηγήσει από την επαγγελματική αποτυχία μέχρι την απόρριψη φίλων και συγγενών. Παράλληλα, όσο αυξάνεται η ανάγκη καινούριας και περισσότερης σεξουαλικής δραστηριότητας, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να συνδυαστεί με νυμφομανία, σαδισμό, μαζοχισμό, ηδονοβλεψία και άλλες σεξουαλικές εμμονές. Στο σύνολό τους όλα αυτά, αυξάνουν και το ρίσκο για αφροδίσια νοσήματα και HIV. Η επικινδυνότητα, λοιπόν, ξεφεύγει από την ψυχολογική της διάσταση και εγκυμονεί το ρίσκο της υγείας αλλά και της ίδιας της σωματικής ακεραιότητας του ατόμου, καθώς όλο και περισσότερο αναφέρονται κακοποιήσεις από γρήγορες διαδικτυακές γνωριμίες για σεξουαλικές συνευρέσεις.
Υπάρχει θεραπεία;
Με το αλκοόλ, τη νικοτίνη, τις ναρκωτικές ουσίες και το τζόγο, η ιδανική λύση θα ήταν: «κόψτε το!». Στη σεξουαλική εξάρτηση, όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Γιατί, η σεξουαλική δραστηριότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης βιολογίας και σίγουρα κανένας δεν πρέπει να απέχει εάν δεν το θέλει. Γι’ αυτό, χρειάζεται ιδιαίτερη ψυχολογική αντιμετώπιση, μέσα από την οποία ψάχνουμε τί κρύβεται πίσω από το σεξ και φυσικά όλη τη συμπεριφορά του ατόμου. Εκεί μόνο μπορούμε να ανακαλύψουμε τις αιτίες και να επέμβουμε σε αυτές. Έτσι, μπορεί να σταματήσει να «χρησιμοποιείται» το σεξ σαν «φάρμακο» άλλων ψυχικών τραυμάτων. Αυτό επιτυγχάνεται με μία συστηματική ψυχολογική υποστήριξη όπου μεταβάλλεται η αντίληψη του ατόμου για τον εαυτό του και η σχέση του με την σεξουαλική πράξη και, ανάλογα με τα αίτια, επανατοποθετείται στη ζωή και στον έρωτα χωρίς τα συμπτώματα της εξάρτησης. Η Γνωσιακή Θεραπεία θεωρείται από τις πιο επιτυχημένες θεραπευτικές προσεγγίσεις εξαρτήσεων και εμμονών.
Χρήσιμοι ορισμοί:
«Έμμονη συμπεριφορά»
Δημιουργείται συνειδητά και επαναλαμβανόμενα ως «απάντηση» ή «λύση» σε έντονες παρορμήσεις (ή φοβίες). Η συμπεριφορά αυτή έχει ιεροτελεστικό ή σχολαστικό χαρακτήρα και, ενώ προσπαθούμε να αντισταθούμε σε αυτή, δεν μπορούμε να την αποφύγουμε.
«Σεξ»
Από το γαλλικό sexe, λατινικό sexus = φύλο, η γενετήσια ορμή, η γενετήσια πράξη.
«Αγάπη»
Βαθειά ψυχική συμπάθεια, στοργή, ψυχικός δεσμός, φιλία, ζωηρό ενδιαφέρον, κλίση, αφοσίωση σε κάποιον ή σε κάτι, ο έρωτας, το αντικείμενο του έρωτα.
«Έρωτας»
Έντονη έλξη, ιδίως σαρκική, σφοδρή αγάπη ή επιθυμία, υπερβολική αφοσίωση, το αντικείμενο της ερωτικής επιθυμίας.
«Επιθυμία»
Τάση για απόλαυση ή απόκτηση αντικειμένου, ανθρώπου ή στόχου.
«Πάθος»
Καθετί που παθαίνει κανείς, σωματική πάθηση, αρρώστια, βάσανο, περιπέτεια, μαρτύριο, έντονη ψυχική κατάσταση, αμετακίνητη επιθυμία, λαχτάρα για κάτι, θερμή συναισθηματική εκδήλωση, οργή, μίσος.
Χρήσιμες διευκρινήσεις:
Στη σεξουαλική εξάρτηση γίνεται κατάχρηση της σεξουαλικής δραστηριότητας. Η θεραπεία επαναφέρει τη σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς συμπτώματα εξάρτησης.
Το σεξ δεν «θεραπεύει» τα ψυχικά τραύματα και το συναισθηματικό κενό. Είναι μία έντονη πλάνη ευχαρίστησης του Τριπτύχου μας, Σκέψη-Σώμα-Συναίσθημα, όταν θέλουμε να αποφύγουμε μία πραγματικότητα του εαυτού μας που δεν μας αρέσει.
Προσοχή! Κάθε άτομο έχει δικαίωμα να διακόψει την σεξουαλική πράξη και να ανακαλέσει την συναίνεσή του, σε οποιαδήποτε στιγμή της επαφής, ακόμα και εάν αρχικά συναίνεσε. Η μη-συναινετικές σεξουαλικές πράξεις είναι βιασμός.
Εάν νομίζετε πως εσείς ή κάποιο άτομο που ξέρετε μπορεί να επωφεληθεί από μία συνεδρία σχετικά με την σεξουαλική εξάρτηση ή τις σεξουαλικές διαταραχές, επικοινωνήστε μαζί μας για να κλείσετε ραντεβού.
____
Τα άρθρα είναι ψυχοεκπαιδευτικά. Δεν είναι διαγνωστικά, ούτε θεραπευτικά εργαλεία. Στοχεύουν στην ενημέρωση και τη γνώση. Πηγή Άρθρου & Δικαιώματα: Εύη Σύρου, Γνωσιακή Ψυχολόγος | www.evysyrou.gr
